2011-03-23

L.I.A. ZORIONEKO "SITSE"

SITS hitza, hiztegietan begiratzen badegu, pipiaren familiko  mozorroa dela  ikusiko degu,  eta pipiak  zurari eragiten dion bezala, SITSEK , erropa duela gogokoena. Garai batean behintzat, Alkanforra , beharrezkoa  izaten zen , kalteak saihesteko.

Bizkarrean urte batzuk ditugunok ordea, gure inguru  honetan, SITSE hitza, egungo ZERGA modura  edo  esanahiarekin erabiltzen zen  garaia ezagutu genuen, nahiz eta  gaur egun ,mikeleteak bezela , ahaztuta egon edo eduki.

NAFARROATIK  GIPUZKOARA edo alderantziz, ekarri edo eramaten ziren zenbait gauza edo produktuengaitik, ordaindunbeharra izaten zen diruari, SITSE  deitzen zitzaion, eta hori besteak beste,  ILARRATSUN edo  ATALLUN  egiten zen, ekarri edo eramaten zenaren arabera.

Pipia eta Sitse, kaltegarriak zaizkio gizakiari, zura eta erropa  kaltetzen dituen neurrian. Horregaitik ote ,  zergari horrela deitzea ¿?   SITSE =  ZERGA, kaltegarria ote  GIZARTEARENTZAT  ¿?

Diruak,  begiak beti argi, eta  Nola errepide ala  mendietako  bidegurutze garrantzitsu guztietan egon ziran jarrita, MIKELETE-ETXEAK,  eta beren lana, mikeletena alegia, besteak beste, SITSE kobratzea izaten zen.

Nafarroarekiko gertuko mugetan, hiru  MIKELETE-ETXE aipatu genezazke. Bi  mendigainetan:  ZARATEKOA =  Bedaio, Altzo, Lizartza.   ULIKOA  =  Orexa, Gaztelu, Berastegi, Lizartza.   ILARRATSUKOA =  Lizartza  Iruineako errepidean.

Lizartzako herritarrak, orokorrean behintzat, sitsa-zergak, gehien ikuitzen edo nolabait esateko , pertsonalki kaltetzen  zituen produktua, ARDOA, izaten zen, eta ordainketa horri alde egiteko, asmakizunak eta  saiakerak etengabeak izaten omen ziran.

Atallutik, Lizartzara datorren kanala, garraiobide nahiko eroso eta seguroa suertatu zen hasera batean,  ARDOZ betetako  ZAGIAK ixilpean garraiatzeko.  Bainan amarruek ere, neurri bateraino irauten dute, eta zai dagoenak  berriz, beti ikusten du xehetasunenbat, nonbaitetik heltzen hasteko, eta kanala  oso kantrolpean jarri omen zuten.

Gurdi  belarran tartean garraiatzea aldiz, oso arriskutsua bihurtu  zen, ZAZTAKA  eginaz, Nola zagia zulatu ala garrafoia  haustea suertatzen zelako.

Dena dela,  bidezidorretatik edo eta nolabait, dirudienez aldian behin,, pasa ere pasatzen zuten  etxerako ardoa.

MIKELETEEK etxeekiko zuten kontrola ordea, benetan izugarria suertatzen zen.  Batik bat , herriko festa ingurutan, ardoa deklaratu etzuten  etxeetara joaten omen ziran, etxean ardorik bazuten miatzera, eta harrapatuz gero zigor bikoitza.

Denak etzituzten harrapatzen ordea. Ospeleko etxe batean gertatua.  Mikeleteak  etorriko ziran beldurrarekin, SUIL,an ( ura edukiten zen ontzia, ur korrienterik ezbaitzen etxeetan ) jarri omen zuten  ixilka ekarritako ardoa, eta baita miatzera joan ere, bainan, Suilan egon zitekeenik burutik pasa ere ez , eta horrela libratu  ziran dirudienez..

Beste hau, Eguterakoa da,  Etxe inguruko kainu zulo batean gorde omen zuan zagi ardoa.  Festa  egunean joan da ardo bila eta zagia falta.  Handik denborata,  Ilarratsuko Mikelete-etxean  sartu beharra izan,  eta han ikusten du berari ostutako zagia, mikeleteak  kendutako beste batzuen artean.  Hau norena da  galdetu omen zion mekeleteari.  Hau holakona, eta  juzkua zuenaren izena eman  omen zion, auzokoarena izaki

Aspertuta beti ihesi, mikeletei adarra jo zionik ere, dirudienez izan zen.Ilarratsun, Nafarroako partean dagon eta egun BORDA izenarekin ezagutzen den etxea taberna bezala ere erabiltzen zen.

Hirurehun metro ingurura zeuden mekeleteak, ia erabat egoten  omen ziran bertan. Egun batean, gordeka balebil bezela, baina, bertan zegoen mikeleteak ikusteko moduan, (PAOTXA-HAZIAZ) (soroan ereiteko hazi mota oso ariña) betetako zakua, zagiaren itxura emanaz, kanpoan utzi eta sartu omen zen tabernara.   Bere tragoxka egin ondoren, atera, zakua hartu, eta hor dijoa  mendian gora, URKITA aldera, baina Nafarroako lurra utzi gabe  Hori ikustean, baita mikeletea ere bere atzetik, Gipuzkoara noiz pasako zen  zai, geldiarazi eta SITSE kobratzeko.

Orexak eta Atalluk, Urkita  azpian duten mugarriraino joan omen ziran, bata bestearen atzetik, eta han, Nafarroa eta Gipuzkoaren arteko muga gainditzean: A L T O.

Zakuan zeramana erkustean, eta SITSIK ordaindu beharrik etzuela ikustean, horrela esan omen zion:  Horretarako igoarazi al diak  aldapa hau dana?  Nik esanda  ez  haiz etorri, erantzun, eta bakoitza bere bidetik etxera, bat parrez , bestea auskalo.

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina